'Katarro'ren bertso paperak

'Katarro' deitzen zioten ez baitzuen eztarria sano eta plazako bertsogintzari azkar utzi behar ziolako. Bertso paperetan berriz, askoren gainetik ibili zen beti. Oraindik, egun, II. Milurteko honetan kantatzen dira hainbat lan bere. Bertsozale Elkarteko webean, 'Bertso ikasgela' sailean honako hauek aurkituko dituzue afalosteko saio batean aditu eta grabatuak:

gizon ikastun argiyak

nola piztiyak izan litezken

gure erakuslariyak;

erlia da bat aipatzen dana

¡ai ! zer lan arigarriyak

jartzen dituzten gure aurrian

onek eta txingurriyak

txepetxak berriz erakusten du

ainbeste nola aik biyak.

2.

Euskal lurreko txoriyetan dan

txikitxuena da bera

gaztain kolore bakarrekua

nai bada ez da ederra

begi argiyak, buru txanpala,

moko tentia aurrera,

gorputza motza ankak laburrak

saltokako ibillera,

salapartako egalariya

eta kantari ergela.

3. Txotx batek aisa jasoko luke

nola karga gutxi duan

bañan gustatzen zayo jartzia

adar sendoxiaguan

amildu arren ez leike galdu

dakiyelako eguan

bañan arkitzen baldin bada ere

burnizko aldamiyuan

iru lau aldiz xanpatutzen du

seguru ote daguan.

4. Uda berriyan lendabiziko

kabiya txepetxarena

azaldutzen da ta ezaguna

goroldiyozkoa dena.

Arbol gerriyan, untza tartian

du lekurik maitiena

ta gizon askok ikusitzian

irispirian daguena

esan oi dute zer konpiantza

txori txar orrek duena.

5.Ta edozeñek esan lezake

berari begiratzian

arretarikan ez daukala

egin leyoken kaltian

ez iduriyan ark kabiyari

beste zulua atzian

egiten diyo andik joateko

aurrekua tapatzian

erakutsiaz pentsa zagula

nola atera sartzian.

Pedro Mari Otaño Barriola zuen izena. Zizurkilgo semea zen. 1857an jaioa. Errekalde baserrian. Bere lehengusina bi, amona Mikaela nola, plazetan ibiltzen ziren bertsotan.

Indar, jenio eta jario izugarrizko emakumeak, bai Bernarda bai Plazida. Hain zuzen ere, Pello Mariren inguruko dokumentu pila gordetzen dituen liburutegi Zizurkilgoak Plazida Otaño du izena. Plazida, bai. Berea da ezagutzen den emakumeen lehen bat-bateko bertsoa. Arrapostu azkarreko emakumea eta ezkontzeko asmotan, honela erantzun zion aitari, elkarri bertsotan zirelarik:

Aita, zahartu ta gero,

garai hobia ez da,

neska gaztiak ere

badu bere kezka.

Ilea zuriturik

nobiorik ez-ta,

orduan alperrik da

soinua ta festa.

Txirritarekin berarekin ere kantutan. Euskaraz sortzen ari den Wikipediak kontatua da hurrengo pasadizoa, Hernanikoak sorotan lanean ikusi bide zuen Plazida eta bertso hauek bota:

Gauz bat esango dizut

modu ondraduan,

noski ez naiz hasiko

hemen endreduan.

Nonbait egongo zara

aldarte eruan,

gaur horla zabiltzanean

udako beruan,

ez da atsegin izango

zure inguruan

Ez zen Plazida kontsolamendurik behar/nahi/eskatzen zuen andrea eta honela erantzun oldarki:

Arrazoi horrek badu

bere parezera,

konprenituko dezu

mutila bazera.

Udarako beruaz

kejatzen al zera?

Lana hortan badezu

egiten atzera,

fraile sartu zintezke

komentu batera.

Zelako emakumeak 'Katarro'-ren familiakoak! Neurri berekoa ama, Juana Bautista Ibarrola. Ez zen bera bertsolaria bai ordea kultura handiko leinu baten alaba. Are gehiago, inguruko guztiak karlistak edo karlisten aldekoak (jainkoa eta lege zaharrak…) ziren bitartean, Barriolatarrak liberal peto petoak ziren…

Zimendu horiekin ez da harritzekoa Pedro Maria Otaño Barriola 'Katarro'-aren bizipenak, abenturak, politikan egindako hautuak eta bere bertso paperak hain markaz fuerakoak izatea. Ez da harritzekoa ez. Bai ordea arras ulertzeko modukoa jakitea egunotan Argentinan badabiltzala pelikulero sorta fin bat, Pello Mariren bizitza zinema bihurtzeko lanetan. Izenik al du ekimenak? Bai, Omburen itzala. Ba al du zuzendaririk? Jakina, Patxi Bisquert, zizurkildarra bera ere.

Luzeago eta mantsoago hitz egingo dugu pelikulaz egunkari honen orrialdeetan. Idatz dezagun hemen Pelloren paperaz. Nor eta zer lagun? Sendoa argitaletxeak aspaldian kaleraturiko Auspoa bilduman 1162 dokumentu bildu zituen Antonio Zavala ikertzaile primerakoa eta bere 'Pedro M. Otaño (eta bere ingurua)' lan bikaina, gure ondoko liburutegietan eta baita sarean arakatuz gero,gure ordenagailuetan eskuragai dagoena.

Sakon ikertu zituen Zavalak liburu horretan 'Katarro'-ri aitaren aldetik zetorkion bertsoekiko sena eta grina eta amarengandik eta bere senideengandik bereganatu zuen goi mailako kultura altxorra, Pellok libertatearen alde egindako aukera.

Zavala lagun eta maisu ikasiko, deskubrituko dugu 1910ean hilko den Pedro Mariak opera bat ere, 'Artzai-Mutilla', idatzi zuela eta hiru aldiz joan zela Ameriketara. Bigarren bidaiatik bueltan honela kexu: «Bi aldiz izanduba nago Amerikan, ta naiz ez ekarri len andik dirurikan»… Aurkituko dugu Argentinan euskarazko klaseak ematen lehena izan zela. Ohartuko Pehuejo herrian 'Zugandik urruti', 'Uro/ari', 'Amari', 'Nere kahiya' eta 'Eder hati' abestiak sortu zituela…

Kontu pila, paper pila bilduko dugu 'Omburen itzala' estreinatu aurretik. Esaterako, «Euskal oitura zar maitagarri zeruko intzez bustiyak, ondorengoen argibidetzat guraso zarrak utziyak; 257 ill ziran aien oiñordekoak izan gaitezen biziyak: denok batentzat, bat danentzako, elkarrentzako guztiyak«.

Hil zen 'Katarro' Argentinako Rosarion eta Lazkao Txikik honela kantatu «O, Pedro Mari, maitatzen zera lurrean da zeruetan, orregatikan iI ezkeroztik zaude zu iru pusketan: animaz Jaunak Beragan zauzka, gorputzez Ameriketan, biotzez, berriz, Euskal-Errian zure bertso bikaiñetan».

Estreinatuko da inoiz auzolanean egiten ari diren pelikula, jarraituko du Zizurkilgo jendeak Pedro Mariren izena daraman Bertsopapera Lehiaketarako deia zabaltzen. Jarraituko dugu, seko harriturik, Buenos Aireseko 'La Baskonia' aldizkarian Pedro Mariren gorazarrean gaztelaniaz idatziriko bertso hauek leitzen: «i Aplauso otorgo al inspirado vate que vio la luz en la euskalduna zona; y aplico a mi bridón el acicate por hallarme a su altura, ya que late en ambos pechos la pasión vascona!».

Temas

• Bertsolaritza