«Editorea egokitu behar zaio irakurleari, ez alderantziz»

Durangoko Azokako egunetan ospatu zuen 25. urteurrena Euskal Editoreen Elkarteak, Durangon elkartu baitziren 1984an hainbat euskal editore, «euskararen onerako eta Euskadiren ohorerako» eta elkartearen hazia ereiteko. Familia giroan ospatu zuten urtebetzea, aitzindariak omenduz. Iraganekoak ospatuta, etorkizunera begira jarraitzen du lanean 21 euskal argitaletxe biltzen dituen elkarteak.

- Zertan aldatu da elkartea azken hogeita bost urteotan?

- Testuingurua aldatu den neurrian. Bi norabide nagusitan aldatu dela esango nuke. Batetik, elkartea aspaldi jabetu zen gainerako azpisektoreekiko lankidetzaren garrantziaz, eta horren adierazle da gaur egun denok -editoreak, idazleak, itzultzaileak, Galtzagorri elkartekoak...- egoitza berean egotea. Interes desberdinak ditugu, noski, eta gai asko daude eztabaidatzeko, baina euskalgintzak euskal gizartean duen pisuan inportantea izan da konpaktazio hori. Bestetik, eta garai hartan normala zen moduan orain dela 25 urte elkarte erreibindikatzaile bezala sortu baginen ere, beti defenditu dugu instituzioekiko lankidetza. Alde horretatik, pasatu gara instituzioetan oso sarbide eskasa izatetik gaur dugun sarbide normalizatura. Izan da Kultura sailbururik hitzordurik eman ez digunik...

- Horrelakoren bat tokatu denean, igarri da sektorearen martxan?

- Bai, jakina. Adibide bakar bat jarriko dut. Iaz, lehendabiziko aldiz, euskarazko liburugintzarako diru-laguntzak emateko modua aldatu zen. Negoziazio luze eta korapilotsu baten ondorio izan zen honen aurreko Jaurlaritzarekin negoziatu eta adostu genuen aldaketa, ezinezkoa izango zena aurreko beste dinamika batzuekin. Gaur egun esan genezake ia lortuta dagoela normalizazioa instituzioekin dugun harremanetan. Eta sektoreak interlokuzio zuzena duenean askoz ere modu errazagoan bideratzen dira bai kezkak eta bai kezken konponbideak.

- Kezken konponbideak administrazioak ditu nagusiki?

- Kultur industrien sektoreak administrazioarekiko dependentzia handia du beti. Euskarazko kulturgintzaren kasuan areagotu egiten da lotura hori, baina hizkuntza eta sektore guztietan gertatzen den zerbait da. Gure elkarteak erreibindikatzen duena ez da subentzio politika etengabe bat, laguntza emantzipatzaileak baizik. Eta hori ez dago bakarrik sektorearen eta administrazioaren esku. Gizartearen esku dago oro har. Areagotu beharko lirateke irakurzaletasun indizeak, merkatua zabaldu beharko litzateke, normalizatu beharko lirateke gure ekoizpen prozesuak... Horrela iritsiko ginateke erabateko autonomiara. Baina, maila horretara iritsita ere, oso argi daukagu instituzioekiko lankidetza mantendu beharko litzatekeela.Gure lankidetza instituzioekin ez da diru baten truke egiten den zerbait, baizik eta kultur politikaren itxuraketan zeresanik duen sektore bat garelako.

- Badira euskal liburugintza subentzioetatik bizi dela esaten dutenak. Egia edo maltzurkeria?

- Jaurlaritzaren laguntza gehien-gehienez ere edizio kostuen %70 betetzera hel daiteke, eta normalean ez da hainbestera iristen, dirua produkzio zabal baten artean banatu behar delako. Baliteke arriskua txikiagoa izatea alde horretatik euskaraz argitaratuz gaztelaniaz argitaratuz baino, baina ez da zero. Kontuan izan behar da gaztelaniazko editoreek komunitate izugarri handi batentzat argitaratzen dutela. Gurean 800.000ko zifra mitiko hori erabiltzen da, baina literaturako liburua argitaratzen dugunok badakigu gure merkatu potentziala ez dela 10.000 erosletik gorakoa. 1.200-1.500 aleko tiradak egiten baditugu, eta urtean 1.300 titulu ateratzen badira -eta kopuru horretan ez daude bakarrik literaturakoak-, esaidazu arriskurik dagoen edo ez dagoen... Euskarazko liburugintzak ezin izango luke normaltasunez funtzionatu laguntzarik ez balego, baina euskarazko liburugintzak ez du inor aberats egin. Nahikoa lan izaten dugu gure kostuak estaltzen eta produkzio normal bat ateratzen.

- Produkzioa aipatu duzu, eta badira euskaraz zernahi argitaratzen dela esaten dutenak. Egia edo maltzurkeria?

- Garai batean, eta esango nuke garai hori duela hamabost-hogei urte baino lehenagokoa dela, originala euskaraz zegoelako argitaratzen zen liburua. Apenas zegoenez ezer, zetorren ia guztia ontzat ematen zen, baina hori argitaletxeen profesionalizazio prozesuarekin batera bukatu da. Pentsatzen duenak euskaraz zernahi argitaratzen dela ez du ezagutzen gaztelaniazko produkzioa, edo frantsesezkoa, edo ingelesezkoa. Denetan argitaratzen dira onak, batzuk, eta txarrak, asko. Euskaraz argitaratzen dira onak eta txarrak, baina argitaletxe profesional guztietan -eta gaur egun argitaletxe ia denak dira erabat profesionalak-, ezezkoak barra-barra dabiltza. Ikusi besterik ez dago zenbait autore-editore dagoen... Esango nuke, gainera, euskarazko produkzioan oso era garbian begiratzen zaiola liburuaren kalitateari eta egin dezakeen aportazioari. Galbahe oso finetik pasatakoak dira euskaraz argitaratutako liburu gehienak.

- Irakurleak ere eragin du azken urteetan eman den aldaketa horretan?

- Bai, izugarri. Besteak beste, euskal irakurleak euskarazko liburuak kontsumitzeko garaian erabiltzen dituen irizpideak geroz eta antzekoagoak direlako gainerako hizkuntzetako irakurleek erabiltzen dituztenekin. Horrenbestez, geroz eta antzekoagoak dira euskaraz eta gainerako hizkuntzetan funtzionatzen duten liburuak. Oraindik badaude alde batzuk, baita salbuespenak ere, baina benetan merkatuari martxa ematen diotenak gehiago dira, alde handiz, irakurle estandarizatuak, nolabait esateko. Horren ondorioz, editoreok gure eskaintza homologatzearen aldeko apustua egiten dugu. Hala ere, aitortu behar dugu liburu mota guztiek ez dutela berdin funtzionatzen hizkuntza guztietan. Euskarazko irakurle fidelenak oraindik oso gustu eta joera markatuak ditu, baina bestelakoak, estandarizatuago horiek, gero eta gehiago dira, eta guk, editoreok, ez diogu eskatu behar irakurleari bere irakurketa zaletasunak alda ditzan. Guk aukerak jarri behar dizkiogu eskura. Editorea egokitu behar zaio irakurleari, eta ez alderantziz. Horrek esan nahi du, azken batean, eskaintza normalizatuagoa egitearen aldeko apustua egin behar dugula, katalanen bidetik. Gero irakurleak momentu bakoitzean bere aukera partikularra egingo du. Editorearen lana eskaintza ahalik eta zabalena egitea da. Merkatua ere horrek zabaltzen du.

- Gurearen tamainako merkatuan, badago denetarik eskaintzea?

- Argi dugu ezin dela, aukeratu egin behar dela. Gainerako hizkuntzetan ere beste horrenbeste gertatzen da.

- Ondo ari zarete aukeratzen?

- Azken urteetan ekoizpena jaisten ari da pixkanaka, 1.300 titulu inguruan estabilizatu gara, eta hor estabilizatu izanak esan nahi du ez garela ari bete-betean asmatzen merkatua zabaltzeko garaian.

- Ezagutzen duzue behar bezain ondo irakurlea haren nahietara egokitzeko?

- Egia da ez dugula gure eroslea behar bezala ezagutzen , baina hori pixkanaka aldatzen hasiko da. Hasi da aldatzen salmenta bide berriei esker, 'feedback'a ahalbidetzen duten tresna berriei esker. 'Feedback' hori areagotzea da editoreok dugun erronka handietako bat, handiena ez bada.

- Irakurlea hobeto ezagututa, besteak beste, molda liteke irakurzaletasuna sustatzeko kanpaina eraginkorren bat?

- Irakurzaletasunaren aldeko politikak egin ahal izateko irakurlea oso ondo ezagutu behar da, baina hori ez da lehenbiziko baldintza. Lehenbiziko baldintza da garbi edukitzea non eta zeren inguruan sustatu behar den irakurzaletasuna. Eskola dugu beti buruan, baina dena ezin da utzi eskolaren gain... Irakurzaletasunaren inguruko politikek lotura oso gertukoa izan behar dute jendeen benetako kultur kontsumoarekin, eta hori ezagutuz goazen neurrian izango dugu zer eskainirik. Dena den, gurean ez da oraindik sortu irakurzaletasunaren inguruko politika argirik. Hortxe dago, egiteko.